Verwachtingen over meisjes en jongens leiden tot een ongelijke behandeling. Daarom is lesgeven over gender een belangrijk onderdeel van relationele en seksuele vorming. Ontdek de tips en lesmaterialen.

Vragen van jongeren over gender

  • Als een meisje graag rugby speelt, is ze dan lesbisch?
  • Zijn jongens altijd sterker dan meisjes?
  • Hoe ontstaan verschillen tussen meisjes en jongens?
  • Willen mannen dat vrouwen het initiatief nemen bij seks?
  • Wat is een echte man of vrouw?
  • Is het normaal dat ik me als man toch als een vrouw gedraag?

Bekijk de vragen over gender op Allesoverseks.be

Gender in de seksuele ontwikkeling van jongeren

Je kan in elke fase in de seksuele ontwikkeling aanknopingspunten vinden. Belangrijk is dat je niet te veel verschil maakt tussen jongens en meisjes. Laat hen zelf hun activiteiten, speelgoed of interesses kiezen, los van hun geslacht.

Peuters en gender

Peuters (2-4 jaar) ontdekken dat ze jongen of meisje zijn en dat dat niet zal veranderen. Ze leren de fysieke verschillen kennen: 'Ik heb een piemeltje en jij niet'. Je kan peuters respect voor jongens en meisjes meegeven en erop wijzen dat het oké is om van elkaar te verschillen.

Je kan peuters stimuleren om een positief gevoel te hebben over hun eigen gender: het is leuk en oké om een jongen te zijn, het is leuk en oké om een meisje te zijn.

Kleuters en gender

Kleuters (4-6 jaar) weten nu dat een 'jongen' of een 'meisje' zijn in principe definitief is. Ze vullen die identiteit verder in met genderrollen. Wat doet een jongen? Wat doet een meisje? Ze spelen graag rollenspelletjes.

Kinderen en gender

Jonge kinderen (6-9 jaar) spelen liefst met seksegenoten en hebben vaak stereotiepe ideeën over elkaar. Meisjes zijn 'flauw', jongens zijn 'wild'.

Oudere kinderen (9-12 jaar) zijn gevoelig voor groepsdruk en voor stereotiepe beeldvorming in de media. Ze merken zelf al dat ze verschillend behandeld worden, bijvoorbeeld als jongens later mogen buitenspelen. 

Je kan met oudere kinderen al werken rond kennis van seksuele oriëntatie en het verschil tussen biologische sekse en genderidentiteit.

Jongeren en gender

Tijdens de puberteit krijgen de verschillen tussen de seksen een erg belangrijke betekenis. Jongeren geven vorm aan hun eigen genderrol en kennen er meer emotionele betekenis aan toe. Opvattingen over jongens- of meisjesrollen bepalen sterk de manier waarop jongeren zich gedragen op vlak van seksualiteit en relaties.

Jongeren zijn nog sterk op zoek naar wie ze willen worden. Ze kijken op naar hun muziekhelden en influencers, die vaak genderstereotypen bevestigen.

5 Lestips over gender: hoe genderbewust ben jij? 

De overeenkomsten tussen jongens en meisjes zijn groter dan de verschillen. Meisjes en jongens verschillen meer onderling.

In de media zien jongeren stereotiepe beelden van mannen en vrouwen. Jongens horen volgens de gendernorm een actieve rol te spelen op seksueel vlak, meisjes een passieve.

Ken je de 'Draw a scientist' test? Zowel jongens als meisjes tekenen meestal een man als hen gevraagd wordt om een wetenschapper te tekenen. Gender bepaalt dus ook al bij kinderen hoe ze hun vaardigheden inschatten. 

Tip 1: let op je houding en stereotiepe denkbeelden 

Je eigen houding als leraar of begeleider is bij dit thema cruciaal. Hoe genderbewust ben jij als je je klas indeelt of opdrachten geeft? We vertrekken allemaal wel eens van stereotiepe denkbeelden.

Lees hoe je genderbewust kan lesgeven bij Rosa (Kenniscentrum voor gender en feminisme) en check de tools over gender in de klas.

Tip 2: stereotypen zijn voor iedereen nadelig

Meisjes worden vaker beoordeeld op hun lichamelijke aantrekkelijkheid, worden vaker in een volgzame rol geduwd, krijgen meer opmerkingen als ze wild of assertief zijn.

Maar ook jongens ervaren nadelige gevolgen van gendernormen. Ze moeten dominant zijn, altijd zin hebben in seks, meisjes 'veroveren', hard of stoer zijn. Ze mogen hun gevoelens niet tonen of hulp zoeken. 

Tip 3: niet bespreekbaar? Probeer het toch

Ook al lijkt gender niet bespreekbaar in jouw groep, probeer het toch. Het heeft altijd zin, al was het maar als eyeopener. Lessen over soa's, relaties, anticonceptie enz. hebben meer effect als er ook over gender wordt gesproken.

Bespreek (echte of vermeende) verschillen tussen vrouwen en mannen dus ook bij andere thema's.

Tip 4: gebruik aangepaste werkvormen

  • Bij kinderen kan je werken met een rollenspel. In de 'k Zag 2 Beren' tentoonstelling en bijhorende werkmap komen man-vrouw rolpatronen aan bod.
  • Stellingen en mythes, een groepsgesprek of discussie, een getuigenis of een verhandeling zijn uitstekende werkvormen voor jongeren.

Tip 5: heb aandacht voor transgender jongeren

Transgender jongeren verdienen specifieke aandacht. De puberteit is voor hen vaak een confronterende en moeilijke fase.

Jongeren met vragen kan je verwijzen naar het Transgender Infopunt.

We zijn allemaal een beetje anders
Steffie De Baerdemaeker, leraar lager onderwijs

Lesmaterialen over gender

De dokter Bea show - lesmodules

Sensoa en KetNet
Educatief materiaal | Van 9 tot 12 jaar
AankopenDownloaden

Online lesmateriaal op basis van de populaire tv-show. Module 5 gaat over grenzen.

Ben ik normaal? - website

Morgan Müller
Educatief materiaal | Van 15 tot 99 jaar
AankopenOnline bekijken

Interactieve website met getuigenissen en oefeningen. Met een module over gender, geslacht en seksuele orieëntatie.

Basisonderwijs: leerdoelen en leerlijn over gender

Kinderen

  • weten dat de gelijkenissen tussen jongens en meisjes groter zijn dan de verschillen.
  • weten dat meisjes en jongens zelf mogen kiezen met wie of waarmee ze spelen.
  • behandelen jongens en meisjes met evenveel respect.

Kleuters (3-6 jaar)

Bespreek: wie ben je? 

  • Je weet of je een penis (piemel) of een vagina (spleetje) hebt.   
  • Ze zijn allebei oké. Het ene is niet beter dan het andere.  

Bespreek: wat zijn de gelijkenissen tussen jongens en meisjes?   

  • Jongens en meisjes zijn op veel vlakken gelijk. Ze kunnen groot of klein zijn, kunnen allebei houden van sporten, dansen, knutselen, spelen, knuffelen.  
  • Jongens en meisjes kunnen en mogen allebei verdrietig, blij, stoer, bang zijn.   

Bespreek: wat is het verschil tussen jongens en meisjes?   

  • Een jongen heeft een penis en een meisje heeft een vagina.  
  • Wanneer kinderen jong zijn, is het niet altijd makkelijk te zien of iemand een jongen of meisje is. Als ze ouder worden, krijgen de meeste meisjes borsten en de meeste jongens een snor of baard. Dan kan je het makkelijker kan zien.   

Kinderen (6-9 jaar)

Bespreek: wat zijn gelijkenissen tussen jongens en meisjes?   

Gebruik dezelfde inhoud als voor kleuters 3-6 jaar

Bespreek: wat is het verschil tussen jongens en meisjes?  

Gebruik dezelfde inhoud als voor kleuters 3-6 jaar. Je kan hiervoor ook eens kijken in de leerlijn over puberteit

Bespreek: moeten jongens met jongens spelen en meisjes met meisjes?  

Je mag spelen met wie je wil. Meisjes en jongens mogen dus zeker samenspelen. Met wie je speelt of met wat je speelt, alles is oké.  

Kinderen (9-12 jaar)

Bespreek: wat zijn de verwachtingen naar jongens en meisjes? 

De meeste verwachtingen zijn dezelfde: alle jongens en meisjes moeten naar school gaan, moeten lief zijn voor elkaar, hun tanden poetsen en op tijd naar bed. 

Maar er zijn ook verschillen: van meisjes wordt vaak verwacht dat ze rustiger en zorgender zijn, van jongens dat ze wilder en stoerder zijn. De boodschap is: doe vooral wat je zelf leuk vindt en wat je interesseert. Jongens mogen ook zorgend zijn en meisjes mogen ook wilde spelletjes spelen.   

Bespreek: zijn jongens en meisjes even goed?   

  • We zijn allemaal mensen en elke persoon is even veel waard.   
  • Je mag niemand pesten of uitsluiten omdat het een jongen of meisje is  

Download de volledige leerlijnen basisonderwijs als PDF

Leerlijnen seksuele vorming en hoe gebruiken - basisonderwijs

Secundair onderwijs: leerdoelen en leerlijn over gender

    Jongeren

    • kennen het verschil tussen seks (geslacht), genderidentiteit en genderexpressie.
    • weten dat gendernormen zowel positief als schadelijk kunnen zijn. 
    • weten hoe ze zich tot gendernormen willen verhouden. 
    • kunnen discriminatie op basis van gender herkennen en nemen een niet-discriminerende houding aan.

    Eerste graad (12-14 jaar)

    Bespreek: wat verwacht de maatschappij van jongens en van meisjes?   

    Gebruik hiervoor de inhoud voor 9-12 jaar 

    Geef uitleg over gendernormen: de ongeschreven regels die samenhangen met je geslacht.  Leer je leerlingen kritisch kijken naar deze verwachtingen en ondersteun hen om een eigen keuze te maken over wat ze graag doen.   

    Gendernormen kunnen positief zijn, zowel voor meisjes als voor jongens. Meisjes worden bijvoorbeeld sterker gestimuleerd om over hun gevoelens te praten en te zorgen voor anderen. Jongens worden sterker aangemoedigd om voor anderen op te komen en zichzelf te verbeteren door middel van competitie.   

    Gendernormen kunnen ook schadelijk zijn. Meisjes worden vaker overbeschermd, bijvoorbeeld als ze wilde spelen of sporten doen, of zich ’s avonds op straat begeven. Ze worden ook meer bekritiseerd als ze ambitieus of assertief zijn, of als ze mannen actief gaan versieren.

    Mannen worden vaker aangemoedigd om elkaar fysiek te overtroeven of om risico’s te nemen, wat hen in gevaarlijke situaties kan brengen. Ze worden meer bekritiseerd als ze zichzelf kwetsbaar opstellen, als ze andere mannen knuffelen, als ze liever rustige dingen doen, niet graag heftige sporten doen.

    Bespreek: krijgen jongens en meisjes dezelfde kansen in het leven?  

    In theorie is het antwoord ja, maar in de praktijk zie je dat het niet altijd zo is. Bevraag je leerlingen over wanneer zij meer of minder kansen kregen op basis van hun gender: op school, in het gezin. 

    Bespreek wat hiervan de emotionele gevolgen kunnen zijn.

      Tweede graad (14-16 jaar)

      Bespreek: wat verwacht de maatschappij van jongens en van meisjes?   

      Gebruik de inhoud van de eerste graad.

      Bespreek: krijgen jongens en meisjes dezelfde kansen in het leven?  

      Jongeren kunnen discriminatie op basis van geslacht, gender en genderexpressie herkennen en kennen enkele manieren om in te grijpen.

      Derde graad (16-18 jaar)

      Bespreek: wat verwacht de maatschappij van jongens en van meisjes?   

      Gebruik de inhoud van de eerste graad.

      Bespreek: krijgen jongens en meisjes dezelfde kansen in het leven?  

      Gebruik de inhoud van de eerste en tweede graad.

      In de derde graad kan je de link leggen met het maatschappelijke niveau en seksisme

      • Vrouwen doen nog steeds meer in het huishouden, hoewel ze vaak ook voltijds werken.
      • Mannen (en meemoeders) krijgen minder geboorteverlof dan moeders.
      • Er zijn veel minder vrouwelijke politici en professoren, ondanks genderquota.
      • Vrouwen zijn vaker slachtoffer van gendergerelateerd geweld.

      In sommige culturen/regio's gebeurt er vrouwelijke genitale verminking. De redenen hiervoor zijn complex. 

      Download de volledige leerlijnen secundair onderwijs als PDF

      Leerlijnen seksuele vorming en hoe gebruiken - secundair onderwijs

      Vormingen over seksuele opvoeding voor basis of secundair

      Ben je leraar? Andere onderwijsprofessional? Ontdek alles over seksuele voorlichting, lesmaterialen en leerlijnen voor kleuter, lager en secundair onderwijs.

      Seksueel grensoverschrijdend gedrag: hoe ga je daarmee aan de slag als leraar, zorgverlener of andere professional? Maak kennis met Sensoa Vlaggensysteem en tools om seks en grenzen te bespreken. Of volg een intensieve opleiding om beleid uit te werken.

      Hoe werkt Steffie aan diversiteit? Praktijkverhaal

      Steffie De Baerdemaeker is leraar lager onderwijs en werkte ook voor Çavaria. Zij vertelt hoe ze genderdiversiteit bespreekbaar maakt op school.